Bütçe açığı SOS verdi

Kahramanmaraş depremlerinin ardından “olağanüstü kötü” olarak güncellenen bütçe dengesi, ihracatın düzelmesiyle “normal kötü” pozisyonuna geri döndü. Şubat ayındaki 170 milyar lira bütçe açığı, geçtiğimiz ay 47 milyar liraya düştü.

Türkiye’nin 11 ilinde büyük can ve mal kaybına yol açan Kahramanmaraş merkezli depremlerin ekonomiye etkisiyle şubat ayında gelirlerde düşüş, giderlerde artışa bağlı olarak “olağanüstü kötü” seviyesine çıkan bütçe dengesi, martta “normal kötü” pozisyonuna geri döndü.

Şubatta 170,6 milyar lira ile rekor kıran bütçe açığı, martta 47,2 milyar liraya düştü, ancak buna rağmen ilk çeyrek bütçe açığı 250 milyar lirayı buldu. Hazine ve Maliye Bakanlığı mart ayı bütçe gerçekleşmelerini açıkladı.

Buna göre aylık bütçe harcaması geçen yıla göre yüzde 48,5 artarak 334 milyar lira olurken, bütçe gelirleri yüzde 83,9’la bunun yaklaşık iki katı artarak 286,8 milyar liraya çıktı.

Bir ayda 45,1 milyar lira ile geçen yıla göre yüzde 67,3 daha fazla faiz ödendi, faiz dışı toplam harcama yüzde 45,9’luk bir artışla 289 milyar liraya ulaştı.

Aylık bütçe açığı 47,2 milyar lira olurken, faiz hariç de 2,1 milyar lira açık verildi. Ocak ayında 321,3 milyar lira olan bütçe harcamaları, deprem ayı olan şubatta geçen yılın aynı ayına göre yüzde 93,9 artarak 389,4 milyar liraya yükselirken, ocakta 289,1 milyar lira olan bütçe gelirleri şubatta 218,8 milyar liraya düşmüş, geçen yılın aynı ayına göre de yüzde 19,1 azalmıştı.

FAİZ DIŞI BÜTÇE AÇIĞI REKOR KIRMIŞTI

Bunun sonucunda 170,6 milyar lira bütçe açığı verilmişti. Ocak ayında 10,9 milyar lira olan faiz dışı bütçe açığı da şubatta 136,3 milyar lira ile rekor kırmıştı. Mart ayında bütçede şubata göre görece iyi, genel anlamda ise olumsuz bir tablo ortaya çıktı.

Bütçe gelirlerinin en büyük bölümünü oluşturan vergi gelirleri martta geçen yıla göre 55,9’luk bir artışla 198,6 milyar lira oldu. Mart ayı bütçe gelirleri içinde en büyük artış ise yüzde 748,2 (7,5 kat) artışla 57,5 milyar liraya ulaşan teşebbüs ve mülkiyet gelirlerinde yaşandı. Bunun da 40 milyarını kamu bankalarından elde edilen temettü gelirleri, 15,5 milyarını da KİT’lerden elde edilen gelirler oluşturdu. Söz konusu arızi gelirler, aylık bütçe açığının önceki aya göre düşmesinde etkili oldu.

Ocak-mart döneminde bütçe harcamaları geçen yılın eş dönemine göre yüzde 82,7 artışla 1 trilyon 44,8 milyar liraya ulaşırken, aynı dönemde 794,7 milyar lira olan bütçe gelirinde artış yüzde 31,9’da kaldı ve üç ayda 250 milyar lira bütçe açığı verildi.

Geçen yıl ilk üç ayda 30,8 bütçe fazlası elde edilmişti. Geçen yıl ilk çeyrekte 115,6 milyar lira faiz dışı fazla elde edilen bütçede, bu yıl aynı dönemde ise 149,4 milyar lira faiz dışı açık oluştu. İlk çeyrekte verilen bütçe açığı, yılın tümü için öngörülen toplam 660 milyar liralık bütçe açığının yüzde 40’ına yaklaştı.

TRANSFERLER GEÇEN YILIN AYNI DÖNEMİNE GÖRE YÜZDE 107 ARTTI

Şubattaki arızi yükselişten sonra martta görece düşük kalmakla birlikte, depremlerin yol açtığı ek maliyetler ve seçim harcamalarının da etkisiyle yılın tümündeki açığın 1 trilyon lirayı aşacağı tahmin ediliyor. İlk çeyrekte faiz ödemeleri yüzde 18,6 artışla 100,7 milyar, faiz dışı harcamalar ise yüzde 93,9 artışla 944,1 milyar lira oldu. Ocak-mart döneminde 464,8 milyar liraya ulaşan cari transferler faiz dışı harcamaların en büyük bölümünü oluşturdu. Söz konusu transferler geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 107,5 arttı.

Aynı dönemde 274,6 milyar liralık personel gideri ve 42,8 milyar liralık SGK prim ödemesi ile 70,8 milyar liralık mal ve hizmet alımı, 70,4 milyar liralık yatırım harcaması gerçekleşti, borç verme kalemi 20,8 milyar lira oldu. Bütçe gelirlerinin en büyük bölümünü oluşturan vergi tahsilatı üç aylık dönemde sadece yüzde 38,6 ile enflasyonun çok altında artarak 631 milyar lira düzeyinde gerçekleşti.

Depremden etkilenen 11 ilden elde edilen bütçe gelirleri ocak-mart döneminde geçen yılın aynı ayına göre yüzde 4,9 azalarak 25,4 milyar liraya gerilerken, deprem ihtiyaçlarının da etkisiyle yerel bazda bu illere yapılan bütçe harcamaları yüzde 101,9 artarak 60,9 milyar lira oldu. Depremzede 11 ilin bütçe gelir gider dengesinde geçen yılın aynı ayına göre 9,2 kat fazla olmak üzere 35,5 milyar liralık açık oluştu.

Diğer 70 ilden toplanan bütçe gelirleri geçen yılın aynı ayına göre yüzde 42,9’luk bir artışla 668,7 milyar, bu illerin aldığı toplam bütçe harcaması ise yüzde 114,9 artışla 353,7 milyar lira olarak gerçekleşti. 70 ilin bütçe dengesi toplamda 315 milyar lira fazla verdi.

GİDERLERİN BÜYÜK BÖLÜMÜ MERKEZDEN YAPILDI

Ancak bu durum bütçeye sağladığı gelir bütçeden aldığı harcamanın çok üzerinde bulunan İstanbul, Ankara, İzmir, Kocaeli, Bursa gibi ekonomisi büyük illerden kaynaklandı. Deprem dolayısıyla ortaya çıkanlar da dahil bütçe harcamaları ağırlıkla “merkez”den yapıldığı için ilk üç aydaki toplam bütçe giderlerinin 630,2 milyar lira ile büyük bölümü merkezden yapıldı.

Merkezden yapılan bütçe geliri tahsilatı ise yüzde 6,6 azalarak milyar 100,7 liraya geriledi. Merkezden yapılan bütçe harcamaları ve tahsil edilen gelirlerde meydana gelen 529,5 milyar liralık açık, toplam bütçe açığının 250 milyar liraya ulaşmasında etkili oldu. Merkezde oluşan açık geçen yıla göre yaklaşık bir kat büyüdü.